بسمه تعالی

ثبت تنگ ساولک در فهرست آثار جهانی Sulak canyon                     

شماره ثبت ۳۱۰ به تاریخ۲۹ آذر ۱۳۱۶

گردآورنده: خلیل جهان تاب پور کارشناس علوم سیاسی

مقاله زیر در حوزه میراث فرهنگی از جمع بندی یاداشت های روزانه اینجانب بر مبنای مشاوره و همراهی با باستانشاسان، گروههای کارشناسی مانند دکتر مهرکیان،دکتر رجبی،دکتر پائولو مسینا و آقایان قزلباش،نیک اقبال،شفیعی، اباب و مطالعه برخی منابع تاریخی در مدت حضور در میراث فرهنگی حاصل گردید. و در چهار بخش مقدمه-توصیف وضعیت-پیشنهادات-و منابع و ماخذ تهیه و تنظیم گردید.

مقدمه:

شهرستان بهمئی  در جنوب غربی استان کهگیلویه و بویر احمد با جمعیتی بالغ بر چهل هزار نفر در دامنه رشته کوههای زاگرس دارای دو نوع آب و هوا و جغرافیای نیمه متفاوت، یکی دشت نیمه گرم و دیگری کوهستان معتدل می باشد. بهمئی در حوزه گردشگری به دلیل همجواری با شهرستان های گرم استان خوزستان دارای مزیت نسبی است.که در صورت وجود زیر ساخت هائی همانند راه و تاسیسات گردشگری می توان از مزایای اقتصادی آن بهره برد.

بهمئی دارای چندین امام زاده، مناظر طبیعی و بناهای تاریخی از دوره باستان و اسلامی است.اما تنگ سولک و نگار کنده های آن مهمترین و اولین آثار تاریخی بهمئی و استان می باشد. که در سال 1316 در زمره آثار ملی به ثبت رسیدند. اگر پتانسیل باستانشناسی بهمئی با پوشش گیاهی رنگارنگ، جلوه های ویژه برم الوان ممزوج گردد.دور نمائی روشنی از توسعه گردشگری شهرستان در ذهن تداعی می نماید.

توصیف وضعیت تنگ ساولک: 

تنگ ساولک: در جنوب غربی ایران و همچنین در جنوب غربی استان کهگیلویه و بویر احمد و دوازده کیلو متری شهر لیکک مرکز شهرستان N305853 E500801،50 درجه و 9 دقیقه طول و 30 درجه و59 دقیقه عرض جغرافیایی واقع شده است. نام ساولک بجهت سروهای زربین بر این تنگه اطلاق می شود.و در برخی منابع این تنگه به سولک یا سروک خوانده میشود.

در تنگ ساولک 13 نقش برجسته و کتیبه بر روی 5 قطعه سنگ جداگانه حجاری شده. که همگی مربوط به دوره الیمائی- اشکانی می باشند. راه سنگفرش اسب رو، چشمه گوردک، سروهای زربین و چینه شناسی آن جلوه ی ویژه ای به نمایش گذاشته است. مضافا اینکه نقوش برجسته ی تنگ سولک صحنه های گوناگونی از آیین های باشکوه باستانی، نمادهای دینی، رزم های سواره نظام و پیاده نظام ،تاجگذاری و تاج‌ستانی وگرفتن حلقه قدرت در حضور خدایان، شکار شاهی، تشریفات و خوش آمدگویی،... را در دل کوهستان به ودیعه گذاشته تا نمایشگر روشنی از روزگاران گذشته برای نسل جدید باشد و می تواند گردشگران را ساعتها مجذوب خود نماید. و پیش آهنگ باستانشناسی استان گردد. برخی محققین این محل را محراب خدایان کهن و عبادتگاه شکوهمند اقوام الیمایی می دانند.

  سنگ نوشته ها:

پنج سنگ نوشته منقوش در تنگ سروک وجود دارد، اگر از دهانه تنگه از سمت لیکک حرکت نمائیم به  شرح زیر می باشند.

سنگ اول:

سنگ راهنمائی و خوشامد گوئی است که در آن سه صحنه حجاری شده است صحنه اول شامل دو مرد است که دستتان راست خود را بلند نموده و گویا میهمانان را به سمت بالای تنگه که سنگهای اصلی قرار دارند راهنمایی می کنند.صحنه دوم احتمالأ یک زن و صحنه سوم دو سرباز را نشان می دهد.

سنگ دوم (نماد قدرت یا آلبوم عکس پادشاهان الیمایی)

نقش ها، خطوط بسیار زیادی از صحنه شکار شیر، بخوردان، تخت و عقابهای پای تخت، سربازان ایستاده، تاج و کلاه و خطوطی احتمالا" آرامی روی سنگ دوم وجود دارد. این سنگ در اصطلاح محلی به برد (سنگ) رستم معروف است.

سنگ سوم

 متأسفانه نیمی از آن تخریب شده است صحنه جنگ، تزئینات اسب، لباس سربازان و اسلحه ها به زیبایی ترسیم شده است.

 سنگ چهارم

 در سمت راست جاده به سنگ چهارم می رسیم که دو مرد با احترام دست به سینه ایستاده اند و گویا در حال ادای احترام به میهمانانی هستند که از این منطقه دیدن کرده اند و در قسمت دیگر از این سنگ مردی بر روی تخت خوابیده است.

سنگ پنجم

بر روی سنگ پنجم که در بالای تنگه واقع شده و حجم کمتری دارد نقش سربازی حک شده است.

 آثار باستانی تنگ ساولک مربوط به اشکانیان و حکومت محلی الیمائیان می باشد. و مزید استحضار شما بیان می دارم از میان سلسله های دوره ایران باستان، اشکانیان چند صد سال بر ایران حکومت کردند ولی به دلیل نداشتن تاریخ مکتوب اطلاعات زیادی از آنان موجود نمی باشد، کشف آثار باستانی کمک شایانی به ابهام زدایی از این سلسله نمود اما بسیاری از آثار کشف شده اشکانیان در شهرهای نسا، هاترا، پالمیر...است که خارج از چهار چوبه سیاسی و اداری ایران امروزه می باشند. از 18 نقش برجسته و کتیبه دوره اشکانی 13 مورد در شهرستان بهمئی است. از آنجائیکه نوع حکومت اشکانیان ملوک الطوایفی بوده، و حکومت الیمائیان یکی از قدرتمند ترین حکومت های محلی سلسله اشکانی بوده، نقوش و سنگ نبشته های تنگ ساولک شهرستان بهمئی آیینه ی تمام نمایی از حکومت الیمایی دوره اشکانی میباشند. (الیمائیان در نبردی پادشاه سلوکی یونانی الاصل را شکست دادند) سنگ نوشته های تنگ ساولک برای اولین بار در سال 1275ه- ق-- ۱۸۴۱ میلادی در اواخر حکومت محمد شاه قاجار، توسط «آقای بارون دوبد» جهانگرد و دبیر اول سفارت روسیه شناسایی گردید و سپس در سال 1322 ه-ش نیز بوسیله سر اورل استین انگلیسی مورد بررسی قرار گرفت و شرح مفصلی از نتایج این بررسی ها و برای اولین بار در کتاب موسوم به جاده های قدیم ایران غربی منتشر شد. از تاریخ ۱۹۵۲ آقای هنینگ این نقوش و کتیبه ها را به دقت مورد مطالعه قرار داد. و صاحب منصبان و باستانشناسان مشهوری از جمله  میرزاحسن فسایی مولف فارسنامه ناصری، احتشام الدوله حکمران وقت فارس، اشتاین باستانشناسی معرف مجاری، لوئی واندنبرگ بلژیکی، گیریشمن فرانسوی و احمد اقتداری از این آثار دیدن کرده و گزارشاتی تهیه و تدوین نمودند. از جمله  1 ) میراث های باستانی ایران نوشته ریچارد نلسون فرای2) بازشناسی منابع و مأخذ تاریخ ایران باستان نوشته دکتر محمود جعفری دهقی 3) ایران از آغاز تا اسلام نوشته رومن گیرشمن 4) خوزستان و کهگیلویه نوشته احمد اقتداری 5) فارسنامه ناصری نوشته میرزا حسن حسینی فسائی 6) باستانشناسی ایران باستان نوشته  لوئی واندنبرگ.

گرچه تنگ سولک آنگونه که شایسته است شناخته نشده، ولی کتیبه ها و سنگ نوشته های آن در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ به شماره ثبت ۳۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. علاوه بر آن اکوسیستم تنگ سولک در سال 1380 به شماره 260 توسط شورای عالی حفاظت محیط‌ زیست به عنوان یکی از مناطق حفاظت شده کشور ثبت و معرفی گردید. ویژگی‌های تنگ سولک موجب گردید که بسیاری از باستان شناسان  این مکان تاریخی را به عنوان یک سایت تاریخی طبیعی تنها آثار باستانی استان میدانند که قابلیت ثبت در فهرست آثار جهانی را دارا می باشد. اما در قرن اخیر بارش های اسیدی منتج شده از استخراج و پالایش نفت و همچنین آسیب های آگاهانه و ناآگاهانه انسانی به فرسایش و تخریب این آثار سرعت بخشید.و ضرورت دارد بحث حفاظت و مرمت آثار در دستور کار قرار گیرد.

پیشنهادات:

1- ثبت جهانی تنگ سولک به همراه آثار تاریخی- طبیعی  آن که پروسه ای زمانبر و زمانبند است.

2-  تاسیس پایگاه باستانشاسی بر اساس چارت و استاندارد های میراث فرهنگی

3- تعیین تنگ سولک و نگارکنده های آن، سروهای زربین چند هزار ساله منحصر به فرد،چینه شناسی و توپوگرافی بعنوان پارک تاریخ طبیعی

منابع و ماخذ:

1) میراث های باستانی ایران نوشته ریچارد نلسون فرای

2) بازشناسی منابع و مأخذ تاریخ ایران باستان نوشته دکتر محمود جعفری دهقی

 3) ایران از آغاز تا اسلام نوشته رومن گیرشمن

4) خوزستان و کهگیلویه نوشته احمد اقتداری

 5) فارسنامه ناصری نوشته میرزا حسن حسینی فسائی

 6) باستانشناسی ایران باستان نوشته  لوئی واندنبرگ.